“Je bent niet gek als je je af en toe eenzaam voelt.”
Eenzaamheid onder studenten wordt breed erkend, maar het blijft moeilijk om erover te praten. Willem Vos en Jisca Kuiper, onderzoekers bij het lectoraat Rehabilitatie van de Hanzehogeschool, zien aarzeling onder studenten om hulp te vragen. Hun onderzoek leverde een aantal belangrijke inzichten op.
Uit onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) blijkt dat 51% van de Nederlandse studenten psychische klachten ervaart, zoals eenzaamheid. Corona heeft ten tijde van het onderzoek een belangrijke rol gespeeld. Maar dat is niet het hele verhaal. Jisca Kuiper, onderzoeker bij het lectoraat Rehabilitatie van de Hanzehogeschool,verwachtte aanvankelijk veel aanmeldingen voor het onderzoek naar eenzaamheid onder studenten. Die bleven uit. Het onderzoek startte uiteindelijk met twintig studenten. De voorlopige resultaten liggen inmiddels op tafel. Een deel van de studenten gaat meer nieuwe contacten aan. Een ander deel heeft baat bij een luisterend oor: “Niet zo zeer mijn eenzaamheid is opgelost, maar dat er iemand is die echt luistert, helpt me bij het accepteren van mijn gevoelens.” geeft een deelnemer aan.
Bespreekbaar
Onderzoeker Jisca Kuiper is tevreden over de onderzoeksresultaten. Kuiper: ‘In de aanloop van het onderzoek kwamen we erachter dat eenzaamheid wordt erkend, maar ook dat het moeilijk is erover te praten. Studenten vertellen niet uitgebreid in de klas hoe eenzaam ze zich voelen. Ze gaven aan dat ze hun slb’er (studieloopbaanbegeleider) een geschikt persoon zouden vinden om eenzaamheid mee te bespreken. Als we dan vragen of ze dat ook daadwerkelijk doen, is het antwoord nee. Ze erkennen dat de school het aanbiedt, maar maken er geen gebruik van. Dat kan meerdere redenen hebben: geen klik met de slb’er of het idee dat er geen tijd of ruimte voor een persoonlijk gesprek is.’
Kuiper is stellig over de oplossing: ‘Die tijd en ruimte is er wel, en dat is een van de aanbevelingen van het onderzoek. Studenten moeten weten dat zij alle ruimte en tijd krijgen om hun eenzaamheid te bespreken. We gaan er daarbij niet vanuit dat eenzaamheid een ziekte is die je kunt genezen. Wel dat het kan veranderen. Als je je niet sociaal verbonden voelt, kun je daar over praten, waardoor je je er beter over voelt of daadwerkelijk meer sociaal contact ontwikkelt.’
Training en toon
Voorafgaand kregen de slb’ers een training over gespreksvoering. Volgens Kuiper is dat van belang. ‘Het is niet handig om te beginnen met “je hebt je aangemeld, je bent eenzaam, vertel eens ..”. In plaats daarvan kun je bijvoorbeeld vragen naar iemands netwerk of sociale groep. Dan kun je sneller anticiperen: “Kun je iets vertellen over wanneer je iets minder lekker in je vel zit?” Ook kregen de professionals educatie over eenzaamheid. Het is geen enge ziekte die we moeten genezen: het is ook een gezond signaal. Hoe zorg je ervoor dat iemand, zowel in het dagelijks leven als in de onderwijssetting er minder last van heeft? Eenzaamheid kan je namelijk beperken in hoe je je studie doorloopt: dat studenten zich terugtrekken of geen klik hebben met de klas. Dat ze denken: “laat allemaal maar.”
Ook over het werven van studenten dachten de onderzoekers na. Dit deden zij samen met een focusgroep. Deze groep bestond bij aanvang uit vijf tweedejaars studenten van de Hanzehogeschool. Zij dachten actief mee over het onderzoek. Over hun belangrijke rol zegt Kuiper:
‘Als je aan een student die zich eenzaam voelt vraagt of hij ‘meer sociale verbondenheid’ zoekt, voelt hij zich niet aangesproken, want hij voelt zich juist eenzaam. Als hij dit niet letterlijk mag benoemen, voelt hij zich niet op zijn plek. Terwijl een ander zegt: “Eenzaam? En dan ga ik zeker met een paar kneusjes in zo’n groepje zitten praten over eenzaamheid, dat klinkt ook niet aantrekkelijk”. Het was een zoektocht naar de juiste toon.’
Maakbaar
In de focusgroep deelden deelnemers ook persoonlijke verhalen. De onderzoekers vroegen later hoe dit voor hen was omdat zij bepaald ervaringen en situaties niet van elkaar wisten. De deelnemers vonden dat delen prettig. Kuiper geeft aan: ‘Het is goed je te realiseren dat studiegenoten ook gevoelens van eenzaamheid ervaren en dat het normaal is je af en toe zo te voelen. En dan heb je nog het verschil tussen je alleen voelen of je eenzaam voelen. Je kunt alleen zijn zonder eenzaam te zijn. En ook eenzaam zijn terwijl je veel mensen om je heen hebt. Dan gaat het om acceptatie. Je bent niet gek als je je af en toe eenzaam voelt.’
Volgens Kuiper heeft dat idee een oorsprong in hoe de wereld tegenwoordig is ingericht. ‘Alles lijkt maakbaar. Sociale media kunnen eenzaamheid verergeren: als je ziet hoe leuk iedereen het heeft, samen met een hoge studielast. Veel prestatiedruk kan heftig zijn voor studenten. Als je gaat studeren is alles nieuw. Zodra het je in het dagelijks leven of je opleiding gaat tegenwerken is het een signaal en kun je er iets aan doen. Het is ook een oproep om het minder zwaar te maken. Bij gedachten als “Zitten ze wel op me te wachten?” nodigt de slb’er de student uit om eens die afspraak te maken of zich in te schrijven voor dat damtoernooi.
Studentenwelzijn
Kuiper hoopt dat er met dit onderzoek meer aandacht komt voor studentenwelzijn. ‘Niet dat de slb’er een soort hulpverlener moet worden, want dat is niet zijn rol. Wel heeft hij een doorverwijsfunctie. Ook denken we aan Hanze Student Support, waar studenten met een hulp- of ondersteuningsvraag terecht kunnen. Het woord eenzaamheid is geen woord dat je snel in de mond neemt. Maar gevoelens van eenzaamheid zijn niet zo gek, als je achttien bent en je hier gaat studeren. Alles is overweldigend. Natuurlijk voel je je dan wel eens eenzaam. Het is zelfs gezond dat je dat voelt. Maar wanneer wordt het een probleem? Dat is de vraag. En dat is subjectief, de één is na een maand al doodongelukkig dat hij nog geen nieuwe vrienden heeft gemaakt en de ander denkt dat hij geduld moet hebben totdat nieuwe vriendschappen ontstaan. Dat is wisselend.’
Sociogram
Sommige studenten geven aan dat ze minder eenzaamheid ervaren omdat ze stappen hebben gezet in het aangaan van nieuwe contacten. Eén van de opdrachten in de EAST aanpak is het maken van een sociogram. Daarin brengt de student in kaart wie er in zijn netwerk zitten en hoe dicht of ver deze persoon van hem af staat. Dan krijgt de student de vraag wat hij zelf kan doen om zijn contacten uit te breiden of bestaande contacten te versterken. Stel dat zijn hobby dammen is en hij het moeilijk vindt iemand te zoeken om mee te spelen. Dan gaat hij met behulp van die professional aan de slag. Die vraagt dan zaken als: met wie zou je willen dammen? Hoe ga je het maken van een afspraak aanpakken? Wanner ga je dat doen? In het volgende gesprek vraagt de slb’er hoe het is gegaan en wat de student eventueel verder nodig heeft.
Acceptatie
Naast het uitbreiden van sociale contacten, geven de studenten ook vaak aan dat eenzaamheid misschien niet minder is geworden, maar de acceptatie ervan wel. Kuiper vindt dit een mooi resultaat en passend bij het leven. ‘Eenzaamheid is een subjectieve ervaring’ zegt ze, ‘Je ervaart een verschil tussen wat je qua hoeveelheid of kwaliteit zou willen aan sociale contacten en wat je zelf ervaart. Vaak wil je dan meer of beter. Dat studenten het prettig vinden “gewoon eens hun verhaal te kunnen doen en dat er iemand is die luistert” begrijpt ze goed. ‘Het leggen van contact is een belangrijk onderdeel van het hulptraject. Daardoor accepteren studenten ook meer dat ze niet elke minuut van de dag vol te hoeven plannen. Ze gaven aan dat educatie rondom eenzaamheid breder bekend zou moeten zijn. Hier kunnen meer mensen iets aan hebben, volgens hen.’
“Eenzaamheid is geen ziekte is die je kunt genezen, het is ook een gezond signaal.”
Over EAST (EenzaamheidsAanpakStudenten)East startte in oktober 2020 en eindigt op 30 september 2022.
Het lectoraat Rehabilitatie van de Hanzehogeschool Groningen ontwikkelde het plan van aanpak. Het plan bestaat uit een leidraad voor 5 gesprekken tussen de student en de getrainde slb’er. Daar zijn opdrachten en thema’s als contact leggen, het type eenzaamheid achterhalen, het eigen netwerk in kaart brengen en het verminderen van eenzaamheid aan verbonden. De slb’ers, professionals en aandachtsfunctionarissen kregen vooraf een training over gespreksvoering.
Voor meer informatie over EAST ga naar: eenzaamheidstudenten.nl