Filosoof Andreas Schmidt (Rijksuniversiteit Groningen) en toegepast psycholoog Agnes Schilder (Hanzehogeschool Groningen) kruisen tijdens de Healthy Ageing Week in een duolezing de degens over de zin en onzin van geluk. Hoe maakbaar is geluk? ‘Je kunt een hoop doen om je geluk te bevorderen, maar vaak doen we niet genoeg.’
Het lijstje werd destijds breed gedeeld: The Top 5 Regrets of The Dying, afkomstig uit het gelijknamige boek van palliatief verpleegkundige Bronnie Ware uit Australië. Uit de talloze gesprekken die Ware jarenlang voerde met haar patiënten, destilleerde ze een top 5 van dingen waar mensen het meeste spijt van hebben, terugkijkend op hun leven:
- I wish I’d had the courage to live a life true to myself, not the life others expected of me.
- I wish I hadn’t worked so hard.
- I wish I’d had the courage to express my feelings
- I wish I had stayed in touch with my friends.
- I wish that I had let myself be happier.
Andreas Schmidt heeft het lijstje uitgeprint voor zich op tafel liggen. De top 5 onderstreept wat hij veel tegenkomt in zijn onderzoek naar wat mensen gelukkig maakt, afgaande op uiteenlopende filosofische theorieën. ‘Iedereen wil het, gelukkig zijn, maar kennelijk wachten we vaak te lang met de dingen te doen die ons gelukkig maken’, zegt Schmidt.
In lijn met de bevindingen van verpleegkundige Ware, hebben mensen volgens Schmidt hun geluk wel degelijk zelf in de hand. Toegepast psycholoog Agnes Schilder heeft zo haar twijfels. ‘We denken dat we zelf aan het roer staan, maar het is maar de vraag of we zozeer in controle zijn. De mens is geneigd zijn eigen wilskracht te overschatten.’
Schilder is onder meer gespecialiseerd in de positieve psychologie, een stroming binnen de psychologie waarbij de omstandigheden waaronder mensen floreren als uitgangspunt dienen om hun welbevinden te verbeteren. Hoe denken Schilder en Schmidt, vanuit hun eigen expertise, over de zin en onzin van geluk?
Om te beginnen: wat betekent geluk eigenlijk?
Schilder: ‘Dat hangt af van het paradigma van waaruit je ernaar kijkt. Is geluk een doel? Of een middel? In de positieve psychologie gebruiken we het woord welbevinden, omdat geluk te veel een moment is. Het komt en gaat in golven.’
Schmidt: ‘Er bestaan veel theorieën over wat geluk is en hoe je het meet. Een populaire maatstaf is mensen vragen in een cijfer uit te drukken hoe tevreden ze zijn met hun leven. Maar dat zegt niks over de ervaring van hun geluk, over hoe ze zich voelen bij een bepaalde ervaring. Geluk is in die zin vaak lastig te omschrijven. But you know it when it’s there.’
Hoe verhouden geluk en zingeving zich tot elkaar, denkt u?
Schmidt: ‘Die zijn sterk met elkaar verbonden. Het is fijn om te voelen dat de dingen die je in je leven doet waardevol zijn, worthwhile. Het idee van een goed, deugdelijk leven leiden ligt ook ten grondslag aan veel filosofieën, zoals het utilitarisme. Dat is een stroming binnen de ethiek, die stelt dat je de gevolgen van je handelingen in ogenschouw moet nemen: een handeling is goed als die zorgt voor zo veel mogelijk geluk voor zo veel mogelijk mensen.’
Schilder: ‘Ik schuif ook steeds meer op naar die kant, dat het goed is om anderen gelukkig te maken. Die zingevingskant dringt steeds verder door in de maatschappij, ook in de economie: waarde toevoegen – en dan niet in de zin van geld, maar van betekenis. En soms zijn dingen niet leuk, maar wel waardevol om te doen. Geluk en liefde vermenigvuldigen zich bovendien als je ze deelt. Abraham Maslow, die man van die piramide inderdaad, zei het al: je bent er voor het geluk van de ander en de wereld. Al kan het geen kwaad ook te onthouden wat de KLM zegt: eerst je eigen zuurstofmasker op.’
In hoeverre hebben mensen invloed op hun eigen geluksgevoel?
Schmidt: ‘Je kunt een hoop doen om je geluk te bevorderen vaak doen we niet genoeg.
Schilder: ‘Klopt dat wel, die maakbaarheidsgedachte? Geluk komt niet voor niks van het woord toeval. De vraag is ook of we wel gemaakt zijn om steeds gelukkig te willen zijn. Als je elke dag gelukkig bent, herken je het dan nog wel? We weten uit toegepast psychologisch onderzoek is dat hoopvol en optimistisch zijn in elk geval helpt om weerbaarder en veerkrachtiger te worden; iets na de 20e keer nog een 21e keer proberen. En stoppen met alles wat we doen om onszelf ongelukkig te maken. Dat is ook een hoop geluk.’
Wat ons terugbrengt naar de Top Five Regrets van Bronnie Ware. Waarbij nog een vraag rijst: Wat nou als het ons, net als de vele patiënten van Ware, desondanks toch niet (meteen) lukt om te doen wat ons gelukkig maakt? Wees dan genadig, adviseert Schilder. ‘We mogen best met zachte ogen naar onszelf en elkaar kijken. We zijn heel goed geworden in elkaar de maat nemen, maar de meesten van ons doen ook maar gewoon hun best.’
De lezing “Is geluk maakbaar?” van Agnes Schilder (Hanzehogeschool Groningen) en Andreas Schmidt (Rijksuniversiteit Groningen) vindt plaats op 7 oktober. De lezing begint om 16.30 uur (inloop vanaf 16.15 uur) en vindt plaats in de Groene Zaal van Academie Minerva, Praediniussingel 59, Groningen.
De lezing is vrij toegankelijk. Aanmelden kan via deze link. Er is plaats voor maximaal 80 personen, dus meld je snel aan! Na afloop kan je onder het genot van een drankje de tentoonstelling Barricades met werken van meer dan 100 illustratoren bezichtigen.
De lezing “Vaardig en veerkrachtig studeren kun je leren” maakt deel uit van de driedelige serie ‘Je brein als Medicijn’.
Dinsdag 8 oktober is de lezing “Ingrediënten voor gezondheid en geluk”
Woensdag 9 oktober is de lezing “Vaardig en veerkrachtig studeren kun je leren”